EKONOMİDE GEÇEN HAFTA

	31.12.2018	27.09.2019	04.10.2019
USD/TL	5,2693	5,6726	5,6989	Yukarı (-)
EUR/TL	6,07	6,2068	6,2593	Yukarı (-)
BİST 100	91.270	105.152	103.464	Aşağı (-)
FAİZ (TRY 2 YIL. TAH.)	19,73	14,13	13,61	Aşağı (+)
BRENT PETROL	56,21	61,91	58,37	Aşağı (+)
CDS	359,77	360,28	362,42	Yukarı (-)
S&P 500	2.510,03	2.961,79	2.952,01	Aşağı (-)

DÜNYA EKONOMİSİ

·        Euro Bölgesi’nde imalat PMI yedi yılın en düşük seviyesinde

Euro Bölgesi imalat PMI göstergesi Eylül ayında 45.7 ile sektörde daralmanın sürdüğüne işaret etti.

·        Almanya imalat PMI 10 yılın düşüğüne geriledi

BME ve IHS Markit verilerine göre Almanya'da imalat sektörü göstergesi Ağustos'taki 43.5'ten 41.7 puan ile Haziran 2009'dan beri en düşük seviyeye geriledi.

·        ABD'de ISM İmalat Endeksi Eylül'de 10 yılın en düşük seviyesine indi

TÜRKİYE EKONOMİSİ

·        Dış ticaret Ağustos'ta 2.50 milyar dolar açık verdi

Türkiye İstatistik Kurumu ile Ticaret Bakanlığı işbirliğiyle oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre; ihracat 2019 yılı Ağustos ayında, 2018 yılının aynı ayına göre %1,6 artarak 12 milyar 523 milyon dolar, ithalat %1,5 artarak 15 milyar 24 milyon dolar olarak gerçekleşti.

2018 Ağustos ayında 49,2 milyar USD olan 8 aylık dış ticaret açığı, 2019 Ağustos ayında 20,5 milyar USD olmuştur. Bu düşüşte ekonominin daralması ile birlikte ithalatın azalması ana etkendir.

·        Yeni Ekonomi Programı açıklandı

2020-2022 yıllarını kapsayan YEP’te .

Enflasyon hedefi

2019 yüzde 12

2020 yüzde 8,5

2021 yüzde 6

2022 yüzde 4,9

Büyüme hedefi

2019 yüzde 0,5

2020 yüzde 5 (Bir önceki YEP’te yüzde 3,5)

2021 yüzde 5

2022 yüzde 5

İşsizlik hedefi

2019 yüzde 12,9

2020 yüzde 11,8

2021 yüzde 10,6

2022 yüzde 9,8

Merkezi Yönetim bütçe açığının GSYH’a oranı

2019 yüzde 2,9

2020 yüzde 2,9

2021 yüzde 2,9

2022 yüzde 2,6

YEP’te eksiklik olarak değerlendirdiğim bir konu olarak, 2018 yılının ortalarından itibaren yaşadığımız ekonomik daralmanın özellikle finansal kesimde yarattığı tahribatın, bütçeye getireceği yükün hangi kaynaklardan karşılanacağının belli olmamasıdır.

·        Brüt dış borç stoğu 446,9 milyar dolar oldu

Türkiye'nin, 30 Haziran itibarıyla brüt dış borç stoku 446,9 milyar dolar, net dış borç stoku 268,3 milyar dolar olarak hesaplandı.

Son 4 yıldaki dış borcun (kamu/özel ve kısa vadeli/uzun vadeli) GSYH'ye oranı aşağıdaki tabloda görülmektedir:                 

                                            2019-06     2018-06      2018      2017     2016

   Toplam Dış Borç                62.63         51.88        57.12     53.38    47.59           

      Kısa Vadeli                      17.16         13.83        15.01     14.04    11.80           

      Uzun Vadeli Borçlar         45.47          38.05       42.12    39.34    35.79          

      Kamu Sektörü (Toplam)  20.48          15.79       18.06     16.02    14.33          

      Özel Sektör (Toplam)       41.24           35.88      38.31      37.15    33.14         

·        Fitch Ratings'e göre küresel büyüme 2019 yılında yüzde 2.6'ya, 2020'de ise yüzde 2.5'e gerileyecek

Kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings'in tahminine göre küresel büyüme 2019 yılında yüzde 2.6'ya, 2020'de ise yüzde 2.5 ile 2012'den beri en düşük seviyesine gerileyecek. Küresel büyüme 2018'de yüzde 3.2 seviyesinde gerçekleşmişti.

Ekonomik görünümün ABD - Çin ticaret savaşından kaynaklı olarak önemli ölçüde bozulduğunun altını çizen kredi derecelendirme kuruluşu, Haziran'dan bu yana en az 16 ülke için büyüme beklentisinin aşağı revize edildiğini vurguladı.

·        Türkiye'de imalat PMI Endeksi Eylül'de 50'ye yükseldi. Böylece faaliyet koşullarında 17 aydır süren yavaşlama eğilimi sona erdi

Eşik değer olan 50,0’nin üzerinde ölçülen tüm rakamların sektörde iyileşmeye işaret ettiği anket sonuçlarına göre, ağustosta 48,0 düzeyinde gerçekleşen Türkiye İmalat PMI eylülde eşik değer olarak kabul edilen 50,0 seviyesine yükseldi. Sektörün daha istikrarlı bir görünüme kavuşmasıyla birlikte faaliyet koşullarında 17 aydır süren yavaşlama eğilimi sona erdi. 

·        Fitch Türkiye'nin 2019 yılı büyüme beklentisini - % 1.1'den - % 0.3'e yukarı yönlü revize etti

·        Finansal kesim dışındaki firmaların net döviz açığı, Temmuz'da 184 milyar dolar oldu

Özel sektörün açık pozisyonunun GSYH’a oranı, 2019 Haziran itibariyle % 27 civarında olup bu oran 2002 yılında % 3 civarındaydı. 2002 yılından itibaren bu oran sürekli artış kaydetmektedir.

·        Yurt içi yerleşiklerin döviz mevduatı 27 Eylül haftasında 1 milyar dolar arttı

Yurt içi yerleşiklerin döviz mevduatı 27 Eylül ile biten işlem haftasında 1 milyar dolar artarak 193.693 milyar dolara yükseldi.

·        TÜFE eylül ayında aylık bazda yüzde 0,99 artış gösterirken, yıllık enflasyon beklendiği gibi baz etkisiyle 26 ay sonra tek haneye indi: Yüzde 9,26

TÜİK, eylül ayı enflasyon verilerini açıkladı. TÜFE, eylülde aylık bazda yüzde 0.99 ile yüzde 1.3 olan beklentilerin altında artış gösterdi. Geçen yılın aynı döneminde TL'deki değer kaybı sonrası yaşanan yüzde 6 yükselişin oluşturduğu baz etkisiyle yıllık enflasyon ise ağustostaki yüzde 15.01'den 5 puanın üzerinde gerileyerek yüzde 9.26'ye indi. Böylece yıllık enflasyon Temmuz 2017'den beri ilk kez tek haneye gerilemiş oldu.

TÜFE'de (2003=100) 2019 yılı Eylül ayında bir önceki aya göre yüzde 0,99, bir önceki yılın Aralık ayına göre yüzde 8,42, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9,26 ve on iki aylık ortalamalara göre yüzde 18,27 artış gerçekleşti.

TÜFE'de, bir önceki yılın aynı ayına göre sağlık yüzde 15,41, çeşitli mal ve hizmetler yüzde 14,98, lokanta ve oteller yüzde 14,87 ve eğitim yüzde 14,00 ile artışın yüksek olduğu diğer ana harcama grupları oldu.

EKONOMİDE GEÇEN HAFTA

	31.12.2018	20.09.2019	27.09.2019
USD/TL	5,2693	5,6981	5,6726	Aşağı (+)
EUR/TL	6,07	6,2977	6,2068	Aşağı (+)
BİST 100	91.270	100.339	105.152	Yukarı (+)
FAİZ (TRY 2 YIL. TAH.)	19,73	14,96	14,13	Aşağı (+)
BRENT PETROL	56,21	64,90	61,91	Aşağı (+)
CDS	359,77	379,70	360,28	Aşağı (+)
S&P 500	2.510,03	2.989,62	2.961,79	Aşağı (-)

DÜNYA EKONOMİSİ

·        Almanya’da bileşik PMI 7 senenin en düşüğüne gerileyerek 49.1 oldu

IHS Markit tarafından Pazartesi günü açıklanan verilere göre Almanya'da bileşik PMI Eylül’'de 49.1 oldu. Markit ekonomisti Phil Smith, veriyi Alman endüstrisinin 2009 finansal krizinden beri gördüğü en kötü gerileme olarak değerlendirdi.

·        Euro Bölgesi'nde ekonomik büyüme Eylül'de durma noktasına yaklaştı

İmalattaki yavaşlamanın hizmet sektörüne de sıçramasıyla bileşik PMI Eylül'de 50.4 seviyesinde gerçekleşti

Avrupa Merkez Bankası (AMB) yaklaşık iki hafta önce faiz indirerek ve tahvil alım programının yeniden başlattığı yeni parasal teşvik önlemlerini açıklamıştı.

·        Euro Bölgesi'nde ekonomik güven Eylül'de 101.7 ile 4 yılın düşüğüne geriledi

Ticaret gerilimi ve Brexit kaynaklı belirsizlik nedeniyle güven endeksi dört yılın düşüğüne geriledi

TÜRKİYE EKONOMİSİ

·        Reel kesim güveni Eylül'de geriledi

RKGE, eylülde bir önceki aya göre 3,7 puan azalarak 102,5 seviyesinden 98,8'e geriledi.

Endeksi oluşturan anket sorularına ait yayılma endeksleri incelendiğinde, son 3 aydaki toplam sipariş miktarı, mevcut toplam sipariş miktarı, genel gidişat, gelecek 3 aydaki üretim hacmi, sabit sermaye yatırım harcaması, gelecek 3 aydaki ihracat sipariş miktarı, mevcut mamul mal stoku ve gelecek 3 aydaki toplam istihdam miktarı olmak üzere tüm alt endeksler RKGE'yi azalış yönünde etkiledi.

İmalat sanayi kapasite kullanım oranı ise bir önceki aya göre 0,3 puan azalarak yüzde 76,3 oldu.

·        Hizmet sektörü güven endeksi eylülde yüzde 0,2, perakende ticaret sektörü güven endeksi yüzde 2,7 ve inşaat sektörü güven endeksi yüzde 8,3 arttı

·        Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası) toplam rezervleri geçen hafta 2 milyar 164 milyon dolar artarak 103 milyar 39 milyon dolara çıktı.

20 Eylül'de Merkez Bankası brüt döviz rezervleri ise, 1 milyar 261 milyon dolar artışla 77 milyar 184 milyon dolar olarak gerçekleşti.

·        Yurt içi yerleşiklerin döviz mevduatı 20 Eylül ile biten işlem haftasında 1.2 milyar dolar artarak 192.657 milyar dolara yükseldi.

Yurtiçi yerleşiklerin döviz mevduatının M2 yani dolaşımdaki para, TL ve yabancı para cinsinden vadeli ve vadesiz mevduat toplamına oranı 2010 yılında %26’lar seviyesinde iken 2019 da % 48’lere yükselmiştir. Bu oran ekonominin son yıllarda ne denli yabancı paraya bağlı bir ekonomi haline geldiğini göstermek açısından önemlidir. Bu durum kurlardaki istikrar açısından kırılgan bir yapıya işaret etmektedir.

·        Ekonomik güven endeksi Ağustos ayında 87,1 iken, Eylül ayında %1,3 oranında azalarak 86 oldu.

Ekonomik güven endeksindeki düşüş, tüketici ve reel kesim (imalat sanayi) güven endekslerindeki düşüşlerden kaynaklandı.
 

·        BİST Bankacılık Endeksi yüzde 5.1 ile 3 ayın en güçlü günlük yükselişini kaydetti

BİST Bankacılık Endeksi yüzde 5.1 ile 3 ayın en güçlü günlük yükselişini kaydetti. Bu yükselişte, iktidarın düzenlemesiyle bankacılık sektöründeki sorunlu kredilerin tasfiye sürecinin başlamasının etkili olduğunu düşünüyoruz.

EKONOMİDE GEÇEN HAFTA

	31.12.2018	06.09.2019	20.09.2019
USD/TL	5,2693	5,6873	5,6981	Yukarı (-)
EUR/TL	6,07	6,2998	6,2977	Aşağı (+)
BİST 100	91.270	103.072	100.339	Aşağı (-)
FAİZ (TRY 2 YIL. TAH.)	19,73	15,33	14,96	Aşağı (+)
BRENT PETROL	56,21	60,22	64,90	Yukarı (-)
CDS	359,77	379,77	379,70	Aşağı (+)
S&P 500	2.510,03	3007,39	2.989,62	Aşağı (-)

·        Takip hesaplarına atılacak krediler

Geçen hafta BDDK yaptığı açıklamada, bankacılık sektöründe takip hesaplarına aktarılması gereken toplam 46 milyar liralık kredi tespit edildiğini ve ilgili bankalara 2019 sonuna kadar söz konusu krediler için beklenen kredi zarar karşılıklarının ayrılması konusunda bildirimde bulunulduğunu açıkladı. Bu, kredi mekanizmasının tekrar etkin bir şekilde işlemesi için gerekli bir adımdır ve bu anlamda olumludur. Üstelik açıklamada, bu krediler için karşılık ayrılmasının bankaların yüzde 18,2 olan sermaye yeterlilik rasyosunu yaklaşık 50 baz puan kadar düşürmesi ve yüzde 17,7 seviyesine getirmesi, takibe dönüşüm oranının ise yüzde 4,6'dan yüzde 6,3 seviyesine yükseltmesinin beklendiği ifade edilmiştir. Açıklamada, sermaye yeterlilik rasyosunun Basel III kriterlerinde yüzde 8 olduğu halde, Türkiye'de ihtiyatlı bir yaklaşımla yüzde 12 olarak uygulandığı anımsatılarak, oranın her iki kriterin de üstünde kaldığı belirtilmiştir.

Bu krediler inşaat ve enerji sektörlerinde yoğunlaşmış olup, bunun dışında ayrıca yeniden yapılandırma ihtiyacı içinde bulunan kredi stoku bulunmaktadır. Nitekim, TBB Başkanı Aydın, Türk bankacılık sisteminin enerji sistemindeki kredi stokunun 47 milyar dolar olduğunu, bunun 35 milyar dolarında herhangi bir problem olmadığını, 12-13 milyar dolarlık bölümünün yapılandırma gerektirdiğini belirtmiştir.

·        Konut satışları

TÜİK verilerine göre Türkiye genelinde konut satışları 2019 Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %5,1 oranında artarak 110 bin 538 oldu.

İpotekli konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre %168 oranında artış göstererek 34 bin 148 olmuştur. Bu artışta, kamu bankalarının faiz indirme kararı alarak kullandırdığı düşük faizli konut kredilerinin etkisi çok nettir. Toplam konut satışları içinde ipotekli satışların payı %30,9 olarak gerçekleşmiştir.

·        Özel sektörün yurt dışı kredi borcu azalıyor

Temmuzda 2018 sonuna kıyasla özel sektörün yurt dışından sağladığı uzun vadeli kredi borcu 11,2 milyar dolar azalarak 198,5 milyar dolara, kısa vadeli kredi borcu ise (ticari krediler hariç) 2,5 milyar dolar gerileyerek 12,9 milyar dolara düştü.

·        Fed 11 yıl sonra art arda 2. kez faiz indirdi

Fed Eylül ayı toplantısında beklentiye paralel olarak 25 bp faiz indirimine gitti. Banka 11 yıllık aranın ardından ilk kez Temmuz'da faiz indirmişti. Böylece Fed fonlama faizi yüzde 1.75 – 2.00 aralığına indi. Küresel büyüme görünümünün geçen yıldan bu yana zayıfladığını ifade eden Powell, son toplantıdan bu yana yurt dışında ek zayıflıklar gördüklerini belirtti. FED’in faiz indirimi elbette gelişmekte olan ülkeler açısından olumludur.

·        Fitch/Parker: Türkiye'de enflasyon şu anda düşüyor ve büyüme iyileşiyor

Fitch Ratings’in Avrupa, Orta Doğu ve Afrika Ülke Notları Grubu Direktörü Ed Parker, "Türkiye geçen yazki finansal krizden toparlanarak ve dengelenerek son derece etkileyici bir şekilde direnç ve esneklik gösterdi” demiş.

Ancak ardından, kamu borcunun milli gelire oranının bu yıl sonunda yüzde 4 seviyesine yaklaşmakta olduğunu, bankaların varlık kalitesinde bozulmanın görüldüğünü eklemiş. Bu riskler her ülke ekonomisinde mevcut olabilir. Önemli olan bunların en aza indirilmesi ve doğru yönetilmesidir.

·        Brent petroldeki artış

Petrol fiyatları, Suudi Arabistan'da petrol saha ve tesislerine düzenlenen saldırıların küresel petrol arzını yaklaşık yüzde 5 azaltmasının ve bölgede istikrarsızlığın daha da artacağı endişelerinin güçlenmesinin ardından hafta içinde varil başına 71 doların üzerine yükselmiş ve sonra 65 USD seviyesine inmiştir. Ağustos başından bu yana 60 USD seviyesinde seyreden petrol fiyatları bu gelişme ile 65 USD seviyesine oturmuş görünüyor. Üretimin tekrar eski seviyesi gelmesinin zaman alacağı ifadeediliyor.

·        İşsizlik oranı Haziran'da %13'e yükseldi

TÜİK verilerine göre Türkiye'de işsiz sayısı Haziran'da geçen yılın aynı dönemine göre 938 bin kişi artarak 4 milyon 253 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 2,8 puanlık artış ile %13,0 seviyesinde gerçekleşti. Aynı dönemde; tarım dışı işsizlik oranı 3,2 puanlık artış ile %15,3 olarak tahmin edildi. Genç nüfusta (15-24 yaş) işsizlik oranı 5,4 puanlık artış ile %24,8 oldu. Bu rakamlar ekonominin durgunluk döneminden geçtiğini çok net bir şekilde gösteriyor. Toparlanmadaki ilk işaretler tüketim cephesinden gelerek, yatırım ve istihdama yansıyacağı için işsizlikteki iyileşme işaretleri için biraz daha beklememiz gerekecek.

·        Perakende satış hacmi, temmuzda bir önceki aya göre yüzde 1,5 geriledi

Perakende satış hacmi, temmuzda bir önceki aya göre yüzde 1,5 azaldı. Temmuzda, gıda dışı satışlar (otomotiv yakıtı hariç) yüzde 2,8, otomotiv yakıtı satışları yüzde 0,3 azalırken, gıda, içecek ve tütün satışları aynı seviyede kaldı. Bu veri açısından tüketim cephesinde toparlanma işareti görünmüyor.

·        Merkezi yönetim bütçesi Ağustos'ta 576,3 milyon TL fazla verdi

Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçe dengesi verilerine göre, 2018 yılı Ağustos ayında 2.5 milyar lira faiz dışı fazla verilirken, bu rakam 2019 Ağustos ayında 11.4 milyar lira oldu.

Bütçenin 8 aylık gerçekleşme rakamlarına bakıldığında, Ağustos 2018 de 50.763 milyon TL olan bütçe açığı, Ağustos 2019 da 68.106 milyon TL olmuştur. En büyük gider kalemi cari transferler, bu kalemin içindeki en büyük kalemde sosyal güvenlik sistemine yapılan ödemeler olmuştur. Süreklilik vasfı bulunmayan bu anlamda sağlam bir kaynak olmayan vergi dışı gelirlerdeki % 57 reel artış bütçe dengesini olumlu etkilemiştir.

Ancak hemen eklemek gerekir ki, 2015 yılından beri faiz dışı bütçe açığının GSYH’a oranı sürekli artmaktadır.

·        Konut fiyat endeksi KFE (2017=100), temmuzda bir önceki aya göre yüzde 1,92 artarak 113,15 oldu.

Ancak bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 3,54 artan KFE, aynı dönemde reel olarak yüzde 11,24 azaldı. Bu veri de inşaat sektörünün durumunu göstermesi açısından önemlidir.

·        Tüketici güven endeksi 58.3'ten Eylül ayında 55.8'e geriledi

Tüketim cephesindeki toparlanma açısından önemli bir öncü göstergedir. Ekonominin toparlanması için öncelikle tüketicilerin güveninin sağlanması şarttır.

·        Merkezi yönetim brüt borç stoku, ağustos ayı itibarıyla 1 trilyon 248,3 milyar lira oldu.

Borç stokunun 626,7 milyar lira tutarındaki kısmı Türk lirası, 621,7 milyar lira tutarındaki kısmı döviz cinsi borçlardan oluştu.

Merkezi yönetim borç stokunun GSYH’a oranı Haziran 2019 itibariyle % 30,58’dir. Bu oran son üç yıldır % 28 ile 29 arasında seyretmekte olup, 2019 da dikkat çekici bir artış söz konusudur. Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere, 2015 den bu yana ortalama maliyet sürekli artarken, ortalama vade düşmektedir.

Son üç yıldır Amerikan Merkez Bankasının bilançosunu küçültme stratejisine bağlı olarak gelişmekte olan ülkeler için borçlanma maliyetlerinin arttığı bir gerçektir. Ancak son aylarda Amerikan Merkez Bankasının iki kez faiz indirmesi, Avrupa Merkez Bankasının ve diğerlerinin de faiz indirme yönünde sinyaller vermesi ülkemiz açısından olumlu bir gelişmedir.