VERGİ USUL KANUNUNDA DEĞERİ DÜŞEN MALLAR; HURDA VE ATIKLAR İLE FİRE VE ZAYİATLAR

1.   Değerleme Gününde Emtianın Satış Bedelinin Maliyet Bedelinin Altında Olması Durumunda Emsal Bedel Uygulaması:

Vergi Usul Kanunu’nun 274. maddesinde “satın alınan veya imal edilen emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği”  belirtilmekte olup, “emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267. maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir.” Hükmü yer almaktadır.

Bir malın VUK’un 274. maddesine göre emsal bedeli ile değerlenebilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması gerekmektedir.

- Emtianın değerleme günündeki satış değerinin emtianın maliyet bedelinden düşük olması gerekmektedir.

- Değerdeki düşüklük maliyet bedeline nazaran % 10 veya daha fazla olmalıdır.

Emsal bedel uygulaması şöyle olacaktır: Değerlemenin yapılacağı ayda veya önceki iki ay içerisinde aynı cins ve nevideki mallardan satış yapılmışsa, (emsal bedeli belirlenecek olan malın miktarına nazaran %25 veya daha fazla satış yapılmış olması şartıyla) bu aylardaki ortalama satış fiyatı emsal bedel olarak kabul edilir.

 Eğer emsal bedelin tespiti bu sıraya göre yapılamıyorsa, ilgili vergi dairesi aracığıyla takdir komisyonuna başvurularak bu malların emsal bedelinin takdiri istenebilir.

2.   Fiziki Nedenlerle Emtianın Değerleme Günündeki Kıymetinin Önemli Oranda Düşmüş Olması Nedeniyle Emsal Bedel Uygulaması:

Kıymeti düşen mallara ilişkin VUK’un 278. maddesi hükmü aşağıdaki gibidir.

“Yangın, deprem su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.”

a) Yangın, deprem, su basması gibi tabii afetler nedeniyle malların değerlerini kısmen ya da tamamen kaybetmeleri durumunda değerleme:

Yangın, deprem, su basması gibi tabii afetler nedeniyle malların değerlerini kısmen ya da tamamen kaybetmeleri durumunda değeri düşen malların emsal bedel ile değerlenmesi gerekmektedir. Bu durumda 267. maddede belirtilen sıralardan en uygunu takdir esasıdır. Malın emsal bedeli, takdir komisyonu tarafından belirlenecektir.      

Tabii afetler neticesinde malları değer kaybına uğrayan mükellefler, bu zararı ancak takdir komisyonunun alacağı karar uyarınca gider yazabilirler.

Tartışmalı olmakla birlikte, VUK’nun 267 nci maddesindeki “Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin re’sen biçtikleri değerler ... emsal bedeli yerine geçer” hükmüne göre değeri düşen mallar için yargı organlarınca takdir edilen değerlerin (takdir komisyonuna başvurmaya gerek olmadan) emsal bedel olarak kabul edileceği bizce kabul edilmelidir.

b)Bozulmak, Çürümek, Kırılmak, Paslanmak, Çatlamak gibi nedenlerle malların değerlerini kısmen ya da tamamen kaybetmeleri durumunda değerleme:

Bazı durumlarda emtia çeşitli nedenlerle değerini yitirebilir. Örneğin sağlığa zarar verecek derecede bozulmuş gıda maddelerinin mevzuata göre imha edilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bu şekilde imha edilen malların bu konuda görevli resmi makamların düzenleyeceği tutanaklara istinaden gider yazılabilmesi gerekmekte ise de muhtemel eleştirilere karşı takdir komisyonu kararının çıkartılması isabetli olacaktır. Aynı durum ilaç sektöründe de söz konusudur.

c)Firelerin Durumu:

Emtiada fiziksel olarak erime, buharlaşma, kuruma, sızma, dökülme vb. nedenlerle miktar olarak azalabilmektedir. Emtianın nakli, satışı ve stoklanması aşamalarında kırılma, çürüme bozulma gibi nedenlerle değer kaybına uğraması da mümkündür. Bu kayıplar fire olarak nitelendirilmektedir. Firelerin bazıları iktisadi bir değer de içerebilir. Üretim ya da ticari faaliyetin doğal akışı içerisinde meydana gelen kayıplar herhangi bir işleme gerek olmadan maliyet veya gider olarak değerlendirilir. Ticari faaliyetin normal akışı dışında vuku bulan olağan dışı değer kayıpları ise VUK’nun 278. Maddesi çerçevesinde değerlendirilerek aynı Kanunun 267. Maddesine göre emsal bedel ile değerlenerek karşılık ayrılır.

3.   Kıymeti Düşen Malların KDV’lerinin Düzeltilmesi:

Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 5228 sayılı kanunla değişen 30. maddesinin (c) bendinde “deprem ve sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere zayi olan mallara ait katma değer vergisi”nin indirim konusu yapılamayacağı hüküm altına alınmıştır.

Maddede sayılan doğal afetler dışında, zayi olan emtialar için alımda yüklenilen KDV’ler indirim konusu yapılmışsa ilgili dönem KDV beyannamesinde bu emtiaya ilişkin KDV hesaplanıp beyan edilecektir. İndirimi düzeltilen KDV gelir ya da kurumlar vergisinin matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir.

Kısmen zayi olan malların KDV’lerinin de tamamen zayi olan mallar gibi indirilemeyeceği konusu tartışmalıdır. Zayi olan kısma ilişkin KDV’nin indirim konusu yapılamayacağı yönünde Danıştay Kararı mevcuttur.

4.   Değeri Düşen ve Zayi Olan Mallar Nedeniyle Sigorta Tazminatı Alınması:

Emtia  ile ilgili alınan sigorta tazminatları VUK’un 330. Maddesinde “emtia ve zirai mahsul ve hayvan kıymetlerinde vukua gelen zayiat dolayısıyla alınan sigorta tazminatları bunların değerlerinden fazla olursa bu fazlalık kâra alınır. İşletme hesabı esasında tutulan defterde bu tazminat hasılat kaydedilir.”  şeklinde düzenlenmiştir.

Bu durumda sigortadan alınan tazminat emtiada Takdir Komisyonu tarafından tespit edilen değer düşüklüğünden fazla ise aradaki fark kâra ilave edilecektir.

5.   Değeri Düşen ve Zayi Olan Mallara İlişkin Muhasebe Kayıtları:

Emtiada meydana gelen değer düşüklüğü karşılık ayrılmak suretiyle giderleştirilir.

ÖRNEK:

Trafik kazası nedeniyle zarar gören ve şirketin kayıtlarında 1.000.000 YTL olarak yer alan emtianın emsal bedeli Takdir Komisyonu tarafından 500.000 YTL olarak takdir edilmiştir.

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

157 DİĞER STOKLAR          1.000.000

153 TİCARİ MALLAR          1.000.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

654 KARŞILIK GİDERLERİ    500.000

158 STOK DEĞ. DÜŞÜK. KARŞ.      500.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

690 DÖNEM KARI VE ZARARI  500.000

654 KARŞILIK GİDERLERİ               500.000      

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

Sözkonusu mal 750.000 YTLna satılmıştır.

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

100 KASA      885.000

600 YURT İÇİ SATIŞLAR     750.000

391 HESAPLANAN KDV        135.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

621 SATILAN TİC.

 MAL. MALİYETİ      1.000.000

157 DİĞER STOKLAR                   1.000.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

158 STOK DEĞER

 DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞ. 500.000

644 KONUSU KALM. KARŞ.  500.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

644 KONUSU

KALMAYAN KARŞ.    500.000

690 DÖNEM KAR VE ZARARI         500.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

Malların tamamen zayi olması durumunda yine Takdir Komisyonunun Kararı üzerine malın maliyet bedeli “689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR” hesabına yazılacaktır.

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

689 DİĞ. OLAĞAN DIŞI

GİD. VE ZARAR.       1.180.000

153 TİCARİ MALLAR          1.000.000

391 HESAPLANAN KDV           180.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

Değeri düşen veya tamamen zayi olan mal için sigortadan tazminat alınması halinde alınan tazminat  “679- DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR” hesabına yazılacaktır. Sigortadan 500.000 YTL tazminat alınmışsa:

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––

102 BANKA    500.000

679 DİĞ.OL.DIŞI GEL.VE KAR.       500.000

–––––––––––––––  /  ––––––––––––––     

GÜMRÜK İŞLEMLERİNDE BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL VE GÜMRÜKÇE ONAYLANMIŞ KİŞİ STATÜSÜ

Gümrük Yönetmeliğinin 135 ila 163 ncü maddeleri arasında düzenlenmiş bulunan “gümrük işlemlerinde basitleştirilmiş usul” dış ticaret işlemlerinde zaman ve nakitte tasarruf sağlaması nedeniyle ihracatçı ve ithalatçılarımız tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Konuya ilişkin genel açıklamalarımız ile 23 Ağustos 2007 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 1 seri nolu Gümrük Genel Tebliğinin uygulamaya yön veren hükümleri aşağıda özetlenmiştir.  

BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL HAKKINDA GENEL AÇIKLAMALAR

1.   Basitleştirilmiş usulden yararlananlar aşağıdaki imkanlardan yararlanır:

·         Gümrük Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine göre genel olarak; gümrük beyannamelerine eklenmesi gereken belgelerden bazılarının eklenmemesi ve yazılması gereken bazı bilgilerin yazılmaması, söz konusu beyanname yerine eşyanın ilgili gümrük rejimine tabi tutulması talebiyle birlikte ticari veya idari bir belgenin verilmesi, talep halinde yükümlünün işyerinde veya gümrük idaresi tarafından kabul edilen diğer bir yerde eşyanın ilgili rejime geçişinin kayıt yoluyla yapılması,

·         Onaylanmış kişi statü belgesi kapsamında; eksik bilgi ve/veya belge ile beyan usulü, basitleştirilmiş kontrol uygulaması, kısmi teminat uygulaması ve basitleştirilmiş işlem kapsamında A.TR düzenleme, onaylama ve vize etme işlemleri

2.   Basitleştirilmiş usul uygulamalarından yararlanacak kişilerde aranılacak özellikler:

·         Yönetim Kurulu üyeleri, sermayesinin %10’undan fazlasına sahip gerçek kişiler ile gümrük ve dış ticaret işlemlerinde temsil yetkisini haiz çalışanlarının; devletin güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp, rüşvet, emniyeti suistimal, güveni kötüye kullanma, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı (hileli) iflas, yalan yere şahadet (yalan tanıklık), suç tasnii (suç uydurma), iftira gibi yüz kızartıcı suçlar ile ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama suçlarından mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu ile 5237 sayılı Türk Ceza Kanununa; vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından 213 sayılı Vergi Usul Kanununa; mülga 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun, mülga 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ile 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkında Kanuna muhalefetten kesinleşmiş cezası bulunmaması,

·         Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, vergi kaybına neden olan gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle, haklarında Gümrük Kanununun 234 üncü ila 238 inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241 inci maddesinin birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı toplam sayısının, 5 ten fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %1 ini aşmaması,

·         Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, vergi kaybına neden olan Gümrük Mevzuatı ihlali nedeniyle, haklarında Gümrük Kanununun 234 üncü ila 238 inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241 inci maddesinin birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasının 25 katını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı sayısı ve yine aynı tutardaki usulsüzlük cezasının 100 katını aşan Katma Değer Vergisi Kanununun 51 inci maddesi ve Özel Tüketim Vergisi Kanununun 16 ncı maddesi uyarınca düzenlenmiş ceza kararı sayısı toplamının, 2 den fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %0,3 ünü aşmaması,

·         Bir önceki ve başvuru yılı içinde, takvim yılı itibariyle, gümrük mevzuatı ihlali nedeniyle haklarında Gümrük Kanununun 239 uncu ila 241 inci maddeleri uyarınca aynı Kanunun 241 inci maddesinin birinci fıkrasında öngörülen usulsüzlük cezasını aşan tutarda düzenlenmiş ceza kararı toplam sayısının, 10 dan fazla olmak koşuluyla, aynı dönemde işlem gören ithalat ve ihracata ilişkin gümrük beyannamesi toplam sayısının %2 sini aşmaması,

·         Gümrük Mevzuatı uyarınca kesinleşmiş  vergi ve ceza borcu bulunmaması,

·         Vergi Mevzuatı uyarınca kesinleşmiş vergi borcu bulunmaması,

·         İlgili mevzuat uyarınca kesinleşmiş sosyal güvenlik prim borcu bulunmaması,

·         Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile idaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri hariç, başvuru tarihinden geriye dönük bir ay içinde en az;

-A Sınıfı Onaylanmış Kişi için 250 işçi,

-B Sınıfı Onaylanmış Kişi için 100 işçi,

-C Sınıfı Onaylanmış Kişi için 30 işçi,

istihdam ediyor olması,

Başvuru tarihinde asgari ödenmiş sermaye tutarlarının;

-A Sınıfı Onaylanmış Kişi için 5 Milyon YTL,

-B Sınıfı Onaylanmış Kişi için 2,5 Milyon YTL,

-C Sınıfı Onaylanmış Kişi için 500 Bin YTL,

olması,

·         İhracatçılar için, bağlı olduğu ihracatçı birliği kayıtlarına göre, Türkiye İhracatçılar Meclisi veya ihracatçı birliklerince ilgili mevzuatı çerçevesinde performans ve güvenilirliğinin onaylanmış olması,

·         Başkası hesabına hareket etmemesi,

·         Dış Ticaret Sermaye Şirketleri ile idaresi, murakabesi veya sermayesi bakımlarından aralarında vasıtalı veya vasıtasız şirket ilişkisi bulunan aynı gruba ait imalatçı firmaların dış ticaret işlemlerini gerçekleştiren yine bu gruba ait olan dış ticaret veya pazarlama şirketleri hariç imalatçı olması,

·         A Sınıfı Onaylanmış Kişi için, Sermaye Piyasası Kurulunun belirlediği  denetim ilke ve kuralları ile genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre, anılan Kurulca belirlenen şartları taşıyan ve bağımsız denetim yetkisi verilen denetçi tarafından son 2 yıl esas alınmak üzere mali tabloları incelenerek rapora bağlanmış olması,

koşullarının tamamını sağlaması gerekir.

3.   Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin yenilenmesi:

Onaylanmış Kişi Statü Belgesinin geçerlilik süresi, belge düzenlenme tarihi itibariyle 2 yıldır. Belgenin yenilenebilmesi için, Gümrük Müsteşarlığınca aranacak tüm belgelerle birlikte, belge geçerlilik süresinin bitim tarihinden en erken 4 ay, en geç 3 ay öncesine kadar yeniden başvurulması gerekir.

4.   Onaylanmış Kişi Statü Belgesi için aranan özel koşullar:

Gümrük Yönetmeliğinin 137’nci maddesine göre A Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan en az birinin sağlanması gerekir

·         Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 25 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması,

·         Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat toplamının asgari 100 milyon ABD Doları kıymetinde olması,

·         Dış Ticaret Sermaye şirketi olması.

B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan en az birinin sağlanması gerekir

·         Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 5 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması,

·         Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat toplamının asgari 20 milyon ABD Doları kıymetinde olması.

C Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü kazanmak için aşağıdaki özel koşullardan en az birinin sağlanması gerekir:

·         Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde asgari 2 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde eşyanın fiili ihracatının yapılmış olması,

·         Bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat toplamının asgari 8 milyon ABD Doları kıymetinde olması.

BASİTLEŞTİRİLMİŞ USUL UYGULAMALARI

1.   Eksik Bilgi ve/veya Belge ile Beyan Usulü

Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin gümrük idarelerine yazılı olarak başvurmaları halinde, beyanlarını eksik bilgi ve/veya belge ile yapmalarına izin verilir.

Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerce; orijinal fatura, A.TR dolaşım belgesi,  menşe ispat belgeleri, ödeme şekli gereği ibrazı gereken navlun makbuzu ve sigorta poliçesi ile işlenmiş tarım ürünlerinin serbest dolaşıma sokulması halinde gereken işlenmiş tarım ürünleri analiz sonuç raporu belgelerinden bir veya daha fazlasının eksik olması durumunda, eksik belge ile rejim beyanında bulunulabilir.

2.   Kısmi Teminat Uygulaması

Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerin gümrük idarelerine yazılı olarak başvurmaları halinde, kısmi teminat uygulamasından yararlanmalarına izin verilir.

Gümrük antrepo rejimine tabi tutulacak eşya ile gümrük kontrolü altında işleme rejimi ve geçici ithalat rejimi kapsamında doğrudan gümrük idaresinin iznine bağlı eşya için Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerden ithalat vergilerinin %10 u tutarında teminat alınır. Dahilde işleme rejimi kapsamında yapılacak ithalatta Dahilde İşleme Rejim Kararı uyarınca işlem yapılır.

3.   Basitleştirilmiş Kontrol (Mavi Hat) Uygulaması

A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statü Belgesi sahibi kişilerce talep edilmesi halinde basitleştirilmiş kontrol uygulamasından yararlandırılmalarına izin verilir.

Basitleştirilmiş kontrol yöntemi, risk kriterlerine göre belge kontrolü ve fiziki muayene yapılmadan teslim edilen eşyanın teslimden sonra gümrük beyannamesi ile ticari belge ve verileri incelenerek gerektiğinde eşyanın fiziki muayenesinin imalathane, fabrika, özel depo, işyeri ve benzeri yerlerde yapılmasını ifade eder.

4.   Basitleştirilmiş İşlem Kapsamında A.TR Düzenleme, Onaylama ve Vize Etme Yetkisi (Onaylanmış İhracatçı Yetkisi) Verilmesi

A ve B Sınıfı Onaylanmış Kişi Statüsü Belgesi sahibi kişilerden bir önceki takvim yılı veya başvuru yılı içinde Avrupa Birliği ülkelerine en az 2 milyon FOB/ABD Doları kıymetinde A.TR dolaşım belgesi düzenlenmesini gerektirir eşyanın fiili ihracatını yapanlara, talep etmeleri halinde, basitleştirilmiş işlem kapsamında A.TR düzenleme, onaylama ve vize etme yetkisi verilir.