1. Değerleme Gününde Emtianın Satış Bedelinin Maliyet
Bedelinin Altında Olması Durumunda Emsal Bedel Uygulaması:
Vergi Usul Kanunu’nun 274. maddesinde “satın alınan
veya imal edilen emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği” belirtilmekte olup, “emtianın maliyet
bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir
düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267. maddenin
ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik
edebilir.” Hükmü yer almaktadır.
Bir malın VUK’un 274. maddesine göre emsal bedeli ile
değerlenebilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması gerekmektedir.
- Emtianın değerleme günündeki satış değerinin
emtianın maliyet bedelinden düşük olması gerekmektedir.
- Değerdeki düşüklük maliyet bedeline nazaran % 10
veya daha fazla olmalıdır.
Emsal
bedel uygulaması şöyle olacaktır: Değerlemenin yapılacağı ayda veya önceki iki
ay içerisinde aynı cins ve nevideki mallardan satış yapılmışsa, (emsal bedeli
belirlenecek olan malın miktarına nazaran %25 veya daha fazla satış yapılmış
olması şartıyla) bu aylardaki ortalama satış fiyatı emsal bedel olarak kabul
edilir.
Eğer emsal bedelin tespiti bu sıraya göre
yapılamıyorsa, ilgili vergi dairesi aracığıyla takdir komisyonuna başvurularak
bu malların emsal bedelinin takdiri istenebilir.
2. Fiziki Nedenlerle Emtianın Değerleme Günündeki
Kıymetinin Önemli Oranda Düşmüş Olması Nedeniyle Emsal Bedel Uygulaması:
Kıymeti
düşen mallara ilişkin VUK’un 278. maddesi hükmü aşağıdaki gibidir.
“Yangın, deprem su
basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak,
paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki
olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutat olmayan hurdalar ve döküntüler,
üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.”
a) Yangın, deprem,
su basması gibi tabii afetler nedeniyle malların değerlerini kısmen ya da
tamamen kaybetmeleri durumunda değerleme:
Yangın,
deprem, su basması gibi tabii afetler nedeniyle malların değerlerini kısmen ya
da tamamen kaybetmeleri durumunda değeri düşen malların emsal bedel ile
değerlenmesi gerekmektedir. Bu durumda 267. maddede belirtilen sıralardan en uygunu
takdir esasıdır. Malın emsal bedeli, takdir komisyonu tarafından
belirlenecektir.
Tabii
afetler neticesinde malları değer kaybına uğrayan mükellefler, bu zararı ancak
takdir komisyonunun alacağı karar uyarınca gider yazabilirler.
Tartışmalı
olmakla birlikte, VUK’nun 267 nci
maddesindeki “Yukarıdaki esaslarla
mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin re’sen biçtikleri değerler ... emsal
bedeli yerine geçer” hükmüne göre değeri düşen mallar için yargı
organlarınca takdir edilen değerlerin (takdir komisyonuna başvurmaya gerek
olmadan) emsal bedel olarak kabul edileceği bizce kabul edilmelidir.
b)Bozulmak, Çürümek,
Kırılmak, Paslanmak, Çatlamak gibi nedenlerle malların değerlerini kısmen ya da
tamamen kaybetmeleri durumunda değerleme:
Bazı
durumlarda emtia çeşitli nedenlerle değerini yitirebilir. Örneğin sağlığa zarar
verecek derecede bozulmuş gıda maddelerinin mevzuata göre imha edilmesi
gerekmektedir. Dolayısıyla bu şekilde imha edilen malların bu konuda görevli
resmi makamların düzenleyeceği tutanaklara istinaden gider yazılabilmesi gerekmekte
ise de muhtemel eleştirilere karşı takdir komisyonu kararının çıkartılması
isabetli olacaktır. Aynı durum ilaç sektöründe de söz konusudur.
c)Firelerin Durumu:
Emtiada
fiziksel olarak erime, buharlaşma, kuruma, sızma, dökülme vb. nedenlerle miktar
olarak azalabilmektedir. Emtianın nakli, satışı ve stoklanması aşamalarında
kırılma, çürüme bozulma gibi nedenlerle değer kaybına uğraması da mümkündür. Bu
kayıplar fire olarak nitelendirilmektedir. Firelerin bazıları iktisadi bir değer
de içerebilir. Üretim ya da ticari faaliyetin doğal akışı içerisinde meydana
gelen kayıplar herhangi bir işleme gerek olmadan maliyet veya gider olarak
değerlendirilir. Ticari faaliyetin normal akışı dışında vuku bulan olağan dışı değer
kayıpları ise VUK’nun 278. Maddesi çerçevesinde değerlendirilerek aynı Kanunun
267. Maddesine göre emsal bedel ile değerlenerek karşılık ayrılır.
3.
Kıymeti Düşen Malların KDV’lerinin
Düzeltilmesi:
Katma
Değer Vergisi Kanunu’nun 5228 sayılı kanunla değişen 30. maddesinin (c)
bendinde “deprem ve sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir
sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere zayi
olan mallara ait katma değer vergisi”nin indirim konusu yapılamayacağı
hüküm altına alınmıştır.
Maddede
sayılan doğal afetler dışında, zayi olan emtialar için alımda yüklenilen
KDV’ler indirim konusu yapılmışsa ilgili dönem KDV beyannamesinde bu emtiaya
ilişkin KDV hesaplanıp beyan edilecektir. İndirimi düzeltilen KDV gelir ya da
kurumlar vergisinin matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınabilecektir.
Kısmen
zayi olan malların KDV’lerinin de tamamen zayi olan mallar gibi
indirilemeyeceği konusu tartışmalıdır. Zayi olan kısma ilişkin KDV’nin indirim
konusu yapılamayacağı yönünde Danıştay Kararı mevcuttur.
4.
Değeri Düşen ve Zayi Olan Mallar
Nedeniyle Sigorta Tazminatı Alınması:
Emtia ile ilgili alınan sigorta tazminatları VUK’un
330. Maddesinde “emtia ve zirai mahsul ve hayvan kıymetlerinde vukua gelen zayiat
dolayısıyla alınan sigorta tazminatları bunların değerlerinden fazla olursa bu
fazlalık kâra alınır. İşletme hesabı esasında tutulan defterde bu tazminat
hasılat kaydedilir.” şeklinde
düzenlenmiştir.
Bu
durumda sigortadan alınan tazminat emtiada Takdir Komisyonu tarafından tespit
edilen değer düşüklüğünden fazla ise aradaki fark kâra ilave edilecektir.
5.
Değeri Düşen ve Zayi Olan Mallara
İlişkin Muhasebe Kayıtları:
Emtiada
meydana gelen değer düşüklüğü karşılık ayrılmak suretiyle giderleştirilir.
ÖRNEK:
Trafik kazası nedeniyle
zarar gören ve şirketin kayıtlarında 1.000.000 YTL olarak yer alan emtianın
emsal bedeli Takdir Komisyonu tarafından 500.000 YTL olarak takdir edilmiştir.
––––––––––––––– /
––––––––––––––
157 DİĞER
STOKLAR 1.000.000
153 TİCARİ
MALLAR 1.000.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
654 KARŞILIK
GİDERLERİ 500.000
158 STOK
DEĞ. DÜŞÜK. KARŞ. 500.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
690 DÖNEM
KARI VE ZARARI 500.000
654 KARŞILIK
GİDERLERİ 500.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
Sözkonusu mal 750.000 YTLna
satılmıştır.
––––––––––––––– /
––––––––––––––
100 KASA 885.000
600 YURT İÇİ
SATIŞLAR 750.000
391
HESAPLANAN KDV 135.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
621 SATILAN
TİC.
MAL. MALİYETİ 1.000.000
157 DİĞER
STOKLAR 1.000.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
158 STOK
DEĞER
DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞ. 500.000
644 KONUSU
KALM. KARŞ. 500.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
644 KONUSU
KALMAYAN KARŞ. 500.000
690 DÖNEM
KAR VE ZARARI 500.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
Malların tamamen zayi
olması durumunda yine Takdir Komisyonunun Kararı üzerine malın maliyet bedeli
“689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR” hesabına yazılacaktır.
––––––––––––––– /
––––––––––––––
689 DİĞ.
OLAĞAN DIŞI
GİD. VE ZARAR. 1.180.000
153 TİCARİ
MALLAR 1.000.000
391
HESAPLANAN KDV 180.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
Değeri düşen veya
tamamen zayi olan mal için sigortadan tazminat alınması halinde alınan tazminat “679- DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR”
hesabına yazılacaktır. Sigortadan 500.000 YTL tazminat alınmışsa:
––––––––––––––– /
––––––––––––––
102 BANKA 500.000
679
DİĞ.OL.DIŞI GEL.VE KAR. 500.000
––––––––––––––– /
––––––––––––––
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder