CARİ AÇIK NEDİR, NEDEN ÖNEMLİDİR

CARİ AÇIK NEDİR, NEDEN ÖNEMLİDİR

Basit anlatımıyla, bir ülkenin ekonomisinin büyümesi demek, o ülkede belli bir zaman diliminde üretilen mal ve hizmet miktarının artması demektir. Üretilen mal ve hizmet miktarı artmış ise, bu mal ve hizmeti üreten faktörlerin gelirleri de artmış demektir. Yani ücretli çalışanların (işçinin), sermaye sahibinin (işverenin) ve gayrimenkul sahiplerinin geliri de artacaktır.

Mal ve hizmet üretiminin artması için, yeni fabrikalar, işyerleri, yani yatırımların yapılması, yatırım için de, ürettiğiniz mal ve hizmetin tamamını tüketmeyip bir kısmını tasarruf etmiş olmanız gerekir. Eğer yeteri kadar tasarrufunuz yoksa, yeni yatırım için borçlanmanız şarttır. İşte tasarruf açığı olan ülkelerin büyümek için başvurduğu iç ve dış borçlanma, aynı zamanda cari açığın veya bütçe açığının büyümesine neden olmakta ve bunların doğru yönetilmesini gerektirmektedir. Aksi takdirde o ekonominin istikrarı tehlikeye girer.

Cari işlemler dengesi dediğimiz şey, bir ekonominin, yurtdışındaki başka ekonomiler ile yaptığı işlemlerin, başka bir anlatımla, döviz girdisi ile döviz çıktısının dengesidir.

Cari İşlemler Dengesinde üç ana kalem bulunmaktadır. Cari İşlemler Hesabı, Sermaye Hesabı, Finans Hesabı.

Cari İşlemler Hesabı ve Sermaye Hesabının toplamının her zaman Finans Hesabı kalemine eşit olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle bu hesapların artı veya eksi bakiyesinin sonuçları  finans hesabında yer alır. Ancak, verilerin değişik kaynaklardan elde edilmesi, değerleme, ölçme ve kayıt zamanı farklılıkları nedeniyle, oluşan farklar Net Hata ve Noksan (NHN) kalemine “kalıntı” şeklinde yansımaktadır. Bu kalem, finans hesabından, cari işlemler hesabı ve sermaye hesabının çıkarılmasıyla elde edilmektedir.

Cari İşlemler Dengesinin en önemli kalemleri, Cari İşlemler Hesabı altında yer alan ihracat ve ithalat ile hizmet ihracatı ve hizmet ithalatı dengesidir.

Eğer cari işlemler açığı söz konusu ise, bu açık öncelikle sermaye ve finans hesabı fazlası ile dengelenir. Sermaye ve finans hesabı fazlasının cari işlemler açığını tam olarak finanse edememesi halinde ise, kalan kısım merkez bankasındaki resmi rezervler ile finanse edilir ve bu durumda resmi rezervlerde azalma meydana gelir.

Cari işlemler açığı olan bir ülke, gerek doğrudan yatırımlar gerek portföy yatırımları veya diğer finansal kalemleri kullanmak suretiyle yurtdışından tasarruf ithal ediyor demektir.

Sermaye hareketleri dengesi esasen, yurtiçindeki faizler ile yurtdışındaki faizlerin göreli seviyelerine göre belirlenir. Riskin aynı olduğu varsayımıyla, bir ülkedeki faizlerin dış dünyadan daha yüksek olması durumunda mali sermaye bu ülkeye yönelecek ve sermaye hareketleri dengesi fazla verecektir.

Diğer bir deyişle, aslında cari açık, sermaye hesabı dengesi veya resmi rezervler ile kapatılmaktadır.

Ödemeler dengesinin dengede olması ise, cari hesap dengesinin sermaye ve finans hesabı dengesi ile dengelenmesi ve dolayısıyla da resmi rezervler hesabı dengesinin fazla ya da açık vermemesidir.

Türkiye’de kullanılan ödemeler dengesi tablosu aşağıdaki gibidir: 

ÖDEMELER DENGESİ (Milyon USD)	2010	2011	2012
CARİ İŞLEMLER HESABI	-45.447	-75.092	-48.504
İhracat (FOB)	120.902	143.396	163.221
İthalat (FOB)	-177.315	-232.535	-228.553
Mal Dengesi	-56.413	-89.139	-65.332
Hizmetler Dengesi: Gelir	36.279	40.668	43.150
Hizmetler Dengesi: Gider	-19.621	-20.538	-20.548
Mal ve Hizmet Dengesi	-39.755	-69.009	-42.730
Gelir Dengesi: Gelir	4.477	3.952	5.034
Gelir Dengesi: Gider	-11.692	-11.793	-12.191
Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi	-46.970	-76.850	-49.887
Cari Transferler	1.523	1.758	1.383
SERMAYE HESABI	-51	-25	-44
FİNANS HESABI	59.061	66.698	70.172
Yurtdışında Doğrudan Yatırım	-1.464	-2.349	-4.074
Yurtiçinde Doğrudan Yatırım	9.036	16.047	13.016
Portföy Hesabı (Varlıklar)	-3.524	2.688	2.657
Portföy Hesabı (Yükümlülükler)	19.617	19.298	38.132
Diğer Yatırımlar (Varlıklar)	7.012	11.136	-569
Diğer Yatırımlar (Yükümlülükler)	28.384	19.878	21.010
Cari, Sermaye, Finansal Hesaplar	13.563	-8.419	21.624
NET HATA VE NOKSAN	1.405	9.433	1.197
GENEL DENGE	14.968	1.014	22.821
REZERV VARLIKLAR	-14.968	-1.014	-22.821
Resmi Rezervler	-12.809	1.813	-20.814
Uluslararası Para Fonu Kredileri	-2.159	-2.827	-2.007
Bilgi için:
GSYH	731.600	774.000	786.000
Cari Açık GSYH (%)	-6,2	-9,7	-6,0
12 Aylık Bazda Cari Açık	-45.447	-75.092	-46.935

Kaynak:Mahfi Eğilmez/Kendime Yazılar

Tablodan görüleceği üzere, 2010, 2011 ve 2012 yıllarında cari işlemler hesabı hep açık vermiş ve bu açık finans hesabı ile kapatılmış, resmi rezervler kullanılmamıştır. Tabloda dikkat çeken bir diğer husus, cari açığın gayri safi yurtiçi hasılaya oranının da yer alması olup, bu oran, bir ekonominin ne kadar istikrarlı veya kırılgan olduğunu gösteren önemli bir göstergedir. Gelecek yazımızda cari açığı yayınlanmış güncel rakamlar ile irdelemeye devam edeceğiz.