MALİ GÜNDEM (13.04.2009)

I.            5084 SAYILI KANUNDA ÖNGÖRÜLEN TEŞVİKLERDEN 31.12.2012 TARİHİNE KADAR YARARLANABİLMENİN KOŞULLARI:

Bilindiği üzere, 5838 sayılı Kanunla değişmeden önce,  29/1/2004 tarihli ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun; 12/5/2005 tarihli ve 5350 sayılı Kanunla değişik 4 üncü maddesinde,

     "31.12.2008 tarihine kadar uygulanmak üzere 2 nci maddenin (a) bendi kapsamındaki illerde;

     a) 1.4.2005 tarihinden itibaren yeni işe başlayan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, en az on işçi çalıştırmaları koşuluyla, bu iş yerlerinde çalıştırdıkları işçilerin,

     b) (Değişik:28/3/2007-5615/24 md.) 1.4.2005 tarihinden önce işe başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden asgari on işçi çalıştıranların iş yerlerinde fiilen çalışan işçilerin,

     Prime esas kazançları üzerinden 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 72 ve 73 üncü maddeleri uyarınca hesaplanan sigorta primlerinin işveren hissesinin; organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleri için tamamı, diğer yerlerdeki iş yerleri için yüzde sekseni Hazinece karşılanır."

     7 nci maddesinin, 26/12/2006 tarihli ve 5568 sayılı Kanun ile değişik (h) bendinde,"Bu Kanunun 3, 4 ve 6 ncı maddelerinde yer alan destek ve teşvikler, bu maddelerde belirtilen sürelere bakılmaksızın Kanun kapsamına giren illerdeki yeni yatırımlardan; 31/12/2007 tarihine kadar tamamlananlar için 5 yıl, 31/12/2008 tarihine kadar tamamlananlar için 4 yıl, 31/12/2009 tarihine kadar tamamlananlar için 3 yıl süreyle uygulanır."

     7 nci maddeye, 12/5/2005 tarihli ve 5350 sayılı Kanun ile eklenen (i) bendinde ise, "Bu Kanun kapsamındaki yatırımlarla ilgili olarak yatırıma başlama ve yatırımın tamamlanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı müştereken yetkilidir."

     hükümleri yer almaktaydı.

18/2/2009 tarihli ve 5838 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 32 nci maddesinin on üçüncü fıkrası ile, 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 3 üncü, 4 üncü ve 6 ncı maddelerinin birinci fıkralarında yer alan “31.12.2008” ibareleri “31/12/2009” şeklinde değiştirilmiş, 7 nci maddesinin (h) bendinde yer alan “31/12/2007” ibaresinden önce gelmek üzere “31/12/2004 tarihine kadar tamamlananlar için 31/12/2009 tarihine kadar,” ibaresi eklenmiştir.

Görüldüğü üzere, 5084 sayılı Kanunun uygulamasında yararlanma süresi bakımından iki tarih söz konusudur:

• 31.12.2009 (değişmeden önce 31.12.2008)
• 31.12.2012

Kanunun 3, 4 ve 6’ncı maddelerinde yer alan gelir vergisi stopaj teşviği, sigorta primi işveren hissesi teşviği ve enerji desteklerinden, Kanunun 2’nci maddesinde belirtilen 49 il ile Gökçeada ve Bozcaada’da en az on işçi çalıştırmaları koşuluyla, 1.4.2005 tarihinden itibaren yeni işe başlayanlar ile 1.4.2005 tarihinden önce işe başlamış olan gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin tümü yatırıma başlama veya tamamlama ile ilgili şartları yerine getirip getirmediklerine bakılmaksızın 31.12.2009 tarihine kadar yararlanacaklardır.

Kanunun 7/h maddesinde ise, bu illerdeki yeni yatırımlarda söz konusu teşvikler; 31/12/2004 tarihine kadar tamamlananlar için 31/12/2009 tarihine kadar, 31/12/2007 tarihine kadar tamamlananlar için 5 yıl, 31/12/2008 tarihine kadar tamamlananlar için 4 yıl, 31/12/2009 tarihine kadar tamamlananlar için 3 yıl süreyle uygulanır. Ancak aynı maddenin (ı) bendine göre, yatırıma başlama ve yatırımın tamamlanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı müştereken yetkilidir.

Teşviklerden 31.12.2012 Tarihine Kadar Yararlanabilmek İçin Yatırıma Başlama ve Yatırımın Tamamlanmasına İlişkin Tespit Edilecek Kriterlere Uyulması Gerekmektedir:

Sözkonusu illerde yapılan yeni yatırımlardan 31.12.2004 ile 31.12.2009 tarihi arasında tamamlananların söz konusu teşviklerden 31.12.2012 tarihine kadar yararlanıp yararlanamayacakları, yatırıma başlama ve yatırımın tamamlanmasına ilişkin tespit edilecek usul esaslara uygunluğuna bağlıdır.

5838 sayılı Kanun yürürlüğe girmeden önce konuyla ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığının yayımladığı 16.1.2009 tarih ve 2009/12 sayılı Genelgede; sözkonusu illerde 31/12/2008 tarihine kadar, yatırıma başlama ile ilgili durumlardan herhangi birinin gerçekleştirildiğini belgeleyen işverenlerden, en geç 31/12/2009 tarihine kadar "İşyeri Açma ve Çalışma ruhsatlarına İlişkin Yönetmelikte" belirtilen kriterlere uygun işyeri açma ve çalışma ruhsatı almış olanların, yatırımlarını tamamlamış olarak kabul edilecekleri belirtilmiş ve dolayısıyla Kanunda öngörülen teşvikten 31/12/2012 tarihine kadar yararlanılabilecekleri ifade edilmiştir.

Öte yandan söz konusu Genelgede yatırıma başlama tarihinin aşağıda sayılan durumlardan herhangi birinin gerçekleştirildiğinin belgelendirilmesi halinde geçerli sayılacağı belirtilmiştir:

     a- 5084 sayılı Kanun kapsamında bedelsiz yatırım yeri tahsis edilmiş olduğu,

     b- Akreditif açtırıldığı,

     c- Yatırımın büyüklüğü ile uyumlu alt yapı hazırlandığı,

     ç- Yatırımla ilgili ithalat, bina-inşaat yapımı ve makine teçhizat alımına ilişkin harcamalara başlanılarak yasal defterlere buna ilişkin gerekli kayıtları yaptığı,

     d- Yatırımın gerçekleşme durumunun Organize Sanayi Bölgelerinde Bölge Yöneticiliğine, diğer bölgelerde Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğüne bildirilmiş olduğu.

5838 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra SGK’nun yayımladığı 23.03.2009 tarih ve 2009-46 sayılı Genelgede, 16/1/2009 tarih ve 2009/12 sayılı Genelgenin yayımı tarihi itibariyle yürürlükten kaldırıldığı, kapsama giren 49 il ile Gökçeada ve Bozcaada da faaliyet gösteren gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olan işverenlerin, yatırımlarını tamamlamalarından dolayı sigorta primi işveren hissesi teşvikinden 1/1/2010 tarihinden 31/12/2012 tarihine kadar yararlanabilmelerine ilişkin usul ve esasların ayrıca hazırlanacak genelgede açıklanacağı belirtilmiştir.

Yeni hazırlanacak Genelgede yatırıma başlama ve yatırımın tamamlanması ile ilgili süreye bağlı kriterlerin dikkatle izlenmesi ve bu kriterlerin zamanında yerine getirilmesi bölgede yatırım yapanların teşvikten 31.12.2012 tarihine kadar yararlanabilmeleri için çok önemlidir.

II.          5838 SAYILI KANUNLA MOTORLU TAŞITLARA İLİŞKİN OLARAK GETİRİLEN TEŞVİK VE AFLAR:

5838 sayılı Kanunla motorlu taşıtlara ilişkin bazı teşvik ve aflar getirilmiş olup, yapılan düzenlemeler aşağıda özetlenmiştir.

1. Adlarına model yılı 1979 veya daha eski olan otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzerleri ile motosikletler, minibüs, panel van, motorlu karavan, otobüs ve benzerleriyle kamyonet, kamyon, çekici ve benzeri taşıt kayıt ve tescilli bulunan ve 28.02.2009 tarih itibarıyla yük ve yolcu taşımacılığı dışında bilanço esasına göre defter tutmayı gerektiren başkaca ticari veya mesleki faaliyetten dolayı mükellefiyeti bulunmayan gerçek ve tüzel kişiler ile bunların mirası reddetmemiş mirasçılarının söz konusu taşıtlarını, 28/2/2009 tarihinden 30/6/2010 tarihine kadar (bu tarih dahil) il özel idarelerine bedelsiz olarak teslim etmeleri veya taşıtlarını hurdaya çıkarmak suretiyle kayıt ve tescillerini sildirerek Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu Hurda İşletmesi Müdürlüğü hurda müdürlüklerinden (Kırıkkale, İzmir-Aliağa, Kocaeli-Seymen MKEK hurda müdürlükleri) herhangi birine teslim etmeleri halinde, teslim edilen taşıtlara ilişkin olarak 31/12/2009 tarihine kadar tahakkuk etmiş ve ödenmemiş olan motorlu taşıtlar vergisi ile gecikme zammı, gecikme faizi, vergi cezaları ve 31/12/2008 tarihine kadar tescil plakasına kesilen idari para cezaları terkin edilecek, bu alacaklar nedeniyle 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre mükellefin sair mal varlığına tatbik edilmiş olan hacizler kaldırılacak ve yapılan işlem sonucundan mükellefe bilgi verilecektir.  
2. Adlarına; model yılı 1998 veya daha eski olup, 28.02.2009 tarihi itibarıyla mevcut olmayan veya herhangi bir nedenle motorlu taşıt vasfını kaybetmiş tescilli taşıt bulunan, bu taşıtlara ait motorlu taşıtlar vergisi asıllarının 1/4’ünü 31/12/2009 tarihine kadar ödemeleri şartıyla, kalan vergi aslı, gecikme zammı, gecikme faizi, vergi cezaları ve Karayolları Trafik Kanunu’nun 116 ncı maddesine istinaden tescil plakasına kesilen trafik idari para cezalarının tamamının tahsilinden vazgeçilecek ve ödemeyi müteakip trafik tescil kayıtları silinecektir.
3. Taşıtları 05.07.2003 tarihinden önce çalınan ve ilgili trafik tescil kaydında taşıtının çalındığına ilişkin açıklayıcı bilgi bulunan gerçek ve tüzel kişilerin, çalınma tarihinden bulunma tarihine kadar, henüz bulunmadıysa 5/7/2003 tarihine kadar olan vergilendirme dönemlerine ait olup bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla ödenmemiş olan motorlu taşıtlar vergisi ile bu vergiye ilişkin gecikme zammı, gecikme faizi, vergi cezaları ve tescil plakasına kesilen trafik idari para cezaları ilgili vergi dairesi tarafından mükellef başvurusu beklenilmeden terkin edilecektir.
4. 25.5.1997 tarihinden önce, taşıtını noter satış senediyle satan ancak ilgili trafik tescil kaydı halen adına devam eden gerçek ve tüzel kişilere ait taşıtlar adına tahakkuk etmiş ve vadesi geçmiş olmasına rağmen Vergi Usul Kanununun düzeltme zamanaşımı hükümleri nedeniyle terkin edilemeyen motorlu taşıtlar vergileri, gecikme zamları, gecikme faizleri ile vergi cezaları, ilgili vergi dairesi tarafından mükellef başvurusu beklenilmeden terkin edilecektir. Öte yandan, 28/2/2009 tarihinden önce ilgili trafik tescil kuruluşuna başvuruda bulunmamış olan satıcılar adına tahakkuk eden motorlu taşıtlar vergileri, gecikme zamları, gecikme faizleri ile vergi cezaları; ilgili trafik tescil kuruluşuna başvurularak, taşıtın 31/12/2009 tarihine kadar alıcısı adına tescili kaydıyla, VUK’da belirtilen düzeltme zamanaşımı hükümlerine tabi olmaksızın, satıcının motorlu taşıtlar vergisi mükellefiyetinin bulunduğu vergi dairesi tarafından düzeltilecektir. Motorlu taşıtlar vergisinde düzeltme yapılan taşıtlarla ilgili olarak 31/12/2003 tarihinden önce tescil plakasına kesilen idari para cezaları mükellef başvurusu beklenilmeden terkin edilecektir.

Diğer Hususlar:

Otomobil, kaptıkaçtı, arazi taşıtları ve benzerleri ile motosikletler, minibüs, panel van, motorlu karavan, otobüs ve benzerleriyle kamyonet, kamyon, çekici ve benzeri taşıtlarını 28.02.2009 tarihinden önce noter satış senediyle veya kamu kurum ve kuruluşlarından satın alan ancak, ilgili trafik tescil kuruluşunda adlarına kayıt ve tescil ettirmemiş olan mükelleflerden, 31/12/2009 tarihine kadar, adlarına kayıt ve tescil ettiren ve Kanunun yayımlandığı 28/2/2009 tarihi itibarıyla yük ve yolcu taşımacılığı dışında bilanço esasına göre defter tutmayı gerektiren başkaca ticari veya mesleki faaliyetten dolayı mükellefiyeti bulunmayanlar, öngörülen diğer şartları da yerine getirmeleri halinde söz konusu düzenlemelerden yararlanabileceklerdir.

Bu madde kapsamında trafik tescil kayıtları silinen motorlu taşıtların, adlarına tescil kaydı bulunanlar tarafından ilgili kurumlara teslimi ile il özel idarelerinin bu kapsamda teslim aldıkları hurda taşıtların satışından elde ettikleri kazançlar ve bu faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar her türlü vergi, resim ve harçtan müstesnadır, bu madde kapsamında yapılan motorlu taşıt teslimlerine ilişkin olarak 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 30 uncu maddesinin (a) bendi hükmü uygulanmaz ve bunların alışlarında ödenen ve indirim konusu yapılan KDV düzeltilmez.

L � . o �� X��

Örneğin mevsimlik işlerde çalıştırılmak üzere alınan işçilerle yapılan veya askerlik ya da doğum gibi nedenlerle izinli olan işçilerin, yerine geçici olarak alınan işçilerle yapılan sözleşmeler belirli süreli iş sözleşmeleridir. 

Belirli süreli iş sözleşmesinin, geçerli bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılması halinde, iş sözleşmesi başlangıcından itibaren belirsiz süreli olarak kabul edilmektedir.

c)    Tam Süreli-Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri

Haftalık ve günlük çalışma sürelerinin tamamını bir işverene bağımlı olarak geçirmek üzere yapılan sözleşmelere, tam süreli iş sözleşmesi denilir.

İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 6. maddesine göre, işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışmalara ilişkin yapılan sözleşmelere kısmi süreli iş sözleşmesi denilir. Örneğin, 45 saat çalışma süresinin uygulandığı bir işyerinde 30 saate kadar yapılan çalışma kısmi çalışma olarak kabul edilir.

Kısmî süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir. Bölünmeyen menfaatlerde ise bir farklılık söz konusu olmayacaktır.

d)    Çağrı Üzerine Yapılan İş Sözleşmeleri

Genellikle otel, lokanta, eğlence yerleri gibi işyerlerinde uygulanan çağrı üzerine çalışmaya dayalı iş sözleşmesi, işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme edimini yerine getireceğinin kararlaştırıldığı, bir iş sözleşmesidir.

Yazılı olarak yapılması gereken bu sözleşmede, çağrı üzerine çalıştırılmak için belirlenen sürede işçi çalıştırılsın veya çalıştırılmasın ücrete hak kazanacaktır.

İşveren, çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır. Sözleşmede günlük çalışma süresi kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

e)    Deneme Süreli İş Sözleşmeleri

İşçi ve işverenin birbirlerini ve iş koşullarını tanımalarını sağlamak amacıyla, sürekli iş sözleşmelerine, en fazla iki ay sürebilecek  bir deneme süresi konulabilir.

İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları ödenir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini, bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilme imkânına sahiptir.

Deneme süresinin dolmasına rağmen devam eden iş sözleşmesi, deneme süresinin bitiminden değil; fiilen işçinin işe başladığı tarihten itibaren hüküm ve sonuç doğurur. Bu nedenle yıllık ücretli izin ve kıdem tazminatına hak kazanma açısından deneme süresi de dikkate alınır. 

f)     Takım Sözleşmesi İle Oluşturulan İş Sözleşmeleri

Genellikle inşaat ve yükleme boşaltma işlerinde veya tarımsal işlerde birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım lideri sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmelere takım sözleşmesi denilir. Eğer takımda ismi yazılı işçiler veya bu işçilerden bir kısmı gelip işe başlamazlarsa takım lideri, işverenin zarar ve ziyanını tazmin ile yükümlüdür. (Şahin TÜRK Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müfettişi E- Yaklaşım Haziran 2009)

g)    Mevsimlik İş Sözleşmeleri

Mevsimlik işler için yapılan sözleşmelerdir. Belirli veya belirsiz süreli olarak yapılan mevsimlik iş sözleşmeleri, mevsim sonunda sona ermemekte, gelecek mevsim dönemine kadar askıya alınmaktadır. Bir yıldan az süren mevsimlik işlerde çalışan işçiler hakkında, yıllık ücretli izne ilişkin hükümler uygulanmamaktadır.

h)    Geçici Süreli İş Sözleşmeleri

İşyerinin geçici olan bir işine ilişkin olarak, ihtiyaç duyduğu işgücünü karşılamak amacıyla yapılan sözleşmelere, geçici süreli iş sözleşmesi adı verilir.

İşyerinin asıl işçisinin, geçici olarak çalışmadığı durumlarda bu işçilerin yerine işçi alınması veya işyerindeki olağan dışı işler için gerekli olan işçilerin alınması veya işyerinin acil siparişlerinin yetiştirilmesi için işçi alınması hallerinde, işçilerle yapılan ve süresi bu işlerin  tamamlanmasıyla sona erecek olan sözleşmeler geçici süreli iş sözleşmeleridir.